Van kolonialisme naar ontwikkelingssamenwerking
"De Gentse Universiteit, zoals de andere Belgische universiteiten, is geroepen om een rol te spelen in Kongo!"
Zo oreert rector Pieter Lambrechts in 1958. Hij verkondigt het idee van een Gentse koloniale lotsbestemming rijkelijk laat, in retrospect.
De koloniale motor van de Universiteit Gent liep pas vanaf de jaren 1950 echt warm.
Door de onafhankelijkheid van Belgisch-Congo in 1960 moest er al meteen grondig aan worden gesleuteld ...
Koloniale pragmatiek en paternalisme
Voor de Tweede Wereldoorlog is er van een breed gedragen koloniale beweging aan de Universiteit Gent nog geen sprake. De onderzoekers die zich wel bezig houden met wat onder de noemer 'koloniale wetenschappen' valt, doen dit vaak in functie van de koloniale staat. Paleontoloog Victor Van Straelen, geoloog Jules Cornet, mineraloog Alfred Schoep, bioloog Paul Van Oye en geoloog Armand Hacquaert zijn slechts enkelen die in dit profiel passen. Aan de Handelsschool en de Landbouwhogeschool kreunen de koloniale programma's die net na Wereldoorlog I worden ingericht onder de concurrentie met staatsinstellingen en de KULeuven.
Het koloniale onderzoek en onderwijs in Gent beantwoorden grotendeels aan de koloniale paradigma's van die tijd: het benutten van de economische mogelijkheden vanuit een westers superioriteitsdenken. Twee opmerkelijke figuren breken deels uit dit paternalistische kader: taalkundige Amaat Burssens en kunstwetenschapper Frans Olbrechts. Deze laatste geeft een boost aan de studie van niet-westerse kunst en wendt hiervoor de Etnografische Verzamelingen aan. Niettemin blijft alles wat betrekking heeft tot koloniale materies zeer kleinschalig in het interbellum.
Gents prestige
Na Wereldoorlog II wurmt de Nederlandstalige en niet-katholieke Universiteit Gent zich langzaam binnen in een door de staat, Franstaligen en katholieken gedomineerd koloniaal project. Een Koloniale Universitaire Studiekring (1947) en Congo Commissie (1948) moeten in theorie de Gentse historische handicap verhelpen, maar veel zoden zet dit nog niet meteen aan de dijk. De poging om een Interfacultair Instituut voor Afrikaanse Wetenschappen op te richten, strandt op de geringe interesse hiervoor.
Het is pas in de tweede helft van de jaren 1950 dat met Ganda-Congo het concrete idee voor een koloniale campus wordt geboren. Dragende krachten zijn onder meer arts Jean-Jacques Bouckaert, bodemkundige René Tavernier, landbouwingenieur Lode De Wilde, bioloog Lucien De Coninck, psycholoog William De Coster en econoom André Vlerick. Voor sommigen onder hen speelt het vergroten van de Nederlandstalige aanwezigheid in de Belgische kolonie een rol in hun engagement. Maar Ganda-Congo moet vooral eindelijk de Gentse universiteit op de koloniale kaart zetten.
Postkoloniale bijsturingen
De relatief onverwachte onafhankelijkheid van Belgisch-Congo verandert grondig het speelveld. De postkoloniale context vereist inhoudelijk én praktisch een dekolonisering van wat nu 'ontwikkelingssamenwerking' heet. In de praktijk besteedt de Universiteit Gent na 1960 voor het eerst aandacht aan de opleiding van studenten uit 'Derde Wereldlanden', met initiatieven zoals het Internationaal Trainingscentrum voor Bodemkundigen (1963).
De universiteit breidt tegelijk haar actiegebied uit naar nieuwe landen en continenten. Het nieuwe Interfacultair Studie- en Vormingscentrum voor Ontwikkelingssamenwerking (1967) geeft de opleiding voor ontwikkelingswerk vorm; de Afrika-Vereniging van de Rijksuniversiteit Gent (1972) wil de valkuil van neo-kolonialisme in Afrika dempen.
Tussen hulp, samenwerking en synergie
De UGent raakt doorheen de jaren in honderden ontwikkelingsprojecten betrokken, in verschillende domeinen: een medisch project in Rwanda (1966), rond viskweek in Vietnam (1982), rond vrouwelijke reproductieve en seksuele rechten met het International Centre for Reproductive Health (1994) of rond samenlevingsopbouw in Zuid-Afrika (2003). Het zijn slechts enkele voorbeelden uit een grote poel. Het is vooral duidelijk dat ontwikkelingssamenwerking tot op de dag van vandaag een uiterst complex proces is. Zonder toverformule als leidraad, zonder gegarandeerd succes. En alhoewel 'interdisciplinariteit' al lang hoog in het vaandel wordt gedragen, blijkt het in de praktijk vaak een moeilijk te bereiken ideaal.
Ontwikkelingswerk blijft een voortdurende zoektocht naar de juiste verhoudingen en meest vruchtbare accenten. Voormalige machtsverhoudingen uit koloniale tijden vervliegen alsmaar meer. In een ideaal scenario halen beide partijen voordeel uit de samenwerking. De grenzen tussen 'ontwikkelingssamenwerking' en 'internationalisering' zijn vandaag vaak niet meer duidelijk te trekken. Duidelijkst is dit bij de Gentse Global Campus in Zuid-Korea (2014), meteen ook de eerste Gentse campus in het buitenland.
Davy Verbeke
Vakgroep Geschiedenis
16 mei 2017
Hoe verwijs je naar dit dossier?
Verbeke, Davy. "Van kolonialisme naar ontwikkelingssamenwerking." UGentMemorie. Laatst gewijzigd 16.05.2017. www.ugentmemorie.be/dossiers/van-kolonialisme-naar-ontwikkelingssamenwerking.